برخی عام اندیشان بعلت تماشای یک سری فیلم های تلویزیونی که ریشه در برخی خرافه های محلی داشته است و یا تمایل فطری شان برای اغراق کردن در پدیده ها که هدفی جز سرگرمی ندارد، ادعا می کنند که حیوانات توانایی خارق العاده و ماوراالطبیعی ای برای پیش بینی زلزله دارند! هدف من در این نوشتار ابطال این ایده ی نادرست است.
اولا واژه ی حیوانات واژه ای بسیار کلی است. این واژه دقیقا مشخص نمی کند که در این مورد خاص، ما چه حیوان خاصی را مدنظر داریم، مثلا آیا اره ماهی هم حیوان است؟! پس جا دارد که برای روشن تر شدن مقوله نخست این واژه را به مصادیق محدودی تحدید کنیم.
فرض کنید (با عنایت به ریشه ی روستایی این ادعا) مراد از واژه ی حیوانات، حیوانات متداول آغل و ماکیان حیاط باشد. این یعنی اینکه این حیوانات توانایی آن را دارند که زلزله ی فردا را پیش بینی کنند. البته دوستانِ مدعی معمولا در همین جا دستور “صبر کنید” صادر کرده و ادعا می کنند که “فردا خیلی دور است، آن ها فقط می توانند زلزله ی دقایق بعد را پیش بینی کنند!” ما هم می پذیریم و احتجاج را ادامه می دهیم.
صدالبته که من منکر شعور حیوانات نیستم اما بی تابی های حیوانات که دوستان مدعی اند دال بر پیش بینی کردن زلزله است، هرگز به معنی پیش بینی نیست؛ بلکه واکنشی طبیعی به محرک های محیطی است. حیوانات بعضا از حواس قوی تری نسبت به آدمیان برخوردارند (مثلا چشم عقاب، گوش گربه، بینی سگ) و همین قدرت می تواند باعث دسترسی آن ها به داده های حسی باشد که از حواس ما خارج اند و البته این مسئله هم مبرهن است که وقتی کسی دسترسی به داده ای دارد، زودتر از آن هایی که چنین سطحی از دسترسی را ندارند به چیز خاصی پی می برد.
همسایه ی روبرویی ما که در خانه ای چندطبقه ای زندگی می کند، از آن بالا بالاها آمدن سیل را زودتر از منی که در خانه ای حیاط دار زندگی می کنم، متوجه می شود، اما این بدآن معنی نیست که من قابلیت پیش بینی آینده ی پدیدارها را به وی نسبت دهم. یک زلزله یک اتفاق صفر و یکی نیست که یا باشد و یا نباشد. یک زلزله مجموعه ای از تعداد بسیار زیادی اتفاق است که پشت سر یکدیگر رخ داده و نهایتا می توانند آنقدر بزرگ شوند که دنیای سطح زمین را ویران کنند. البته همه ی زمین لرزه ها این سرنوشت را ندارند زیرا برخی از آن ها آنقدر خردند که هیچ وقت بر سطح زمین احساس نمی شوند.
در حین وقوع یک زمین لرزه، تکان هایی از دقایق قبل شروع به رخ دادن کرده و حیوانات قصه بنا بر دلایل اشاره شده در بالا این امکان را دارند که از وجود چیزی خارج از دایره ی حواس آدمی خبردار شوند و این هرگز به معنی پیش بینی نیست. برعکس پیش بینی از آنِ آدمیان است، از آنجاییکه با نگاه کردن به رفتار غریب حیوانات می توان وقوع زمین لرزه را (درست یا غلط) پیش بینی کرد. اگرچه در رفتارشناسی جانوری بر این باوریم که علت های گوناگون می توانند باعث شکل گیری یک رفتار یکسان در جانوران شوند. پس در این مورد خاص، امر پیش بینی با پیش بینی یک هوای طوفانی با نگاه کردن به شکل ابرهای آسمان توفیری ندارد.
هدف من از این نوشتار بیان اجمالی این مطلب بود که متاسفانه چارچوب تفسیر غلط تا چه حد می تواند منجر به پراکندگی افکار در مورد یک پدیده ی طبیعی واحد شود. زلزله به خودی خود نه خوب است و نه بد بلکه این انسان نفع اندیش است که همه چیز را با ترازوی نفع خود سنجیده و قدر مشخص می کند. در سرزمینی که زمین لرزه ها عامل تولید انرژی اند، همه منتظر زمین لرزه ی بعدی نشسته اند.
موضوع جالبی بود