در نانوایی های پخت نان سنتی بربری در تهران، معمولا فرچه ای وجود دارد که افراد بعد از خرید نان، نان مزبور را با آن فرچه ی کذایی گردگیری کرده و بعد از اندکی خنک شدن نان، فرچه را بر روی همان سکوی آهنی مشبک رها کرده و می روند. در خیلی از نانوایی ها این فرچه بعلت مصرف بیش از حد مستهلک شده و دیگر پُرزی بر روی آن نمانده است. فارغ از اینکه این ابزار بُرِس مانند اصلا تمیز است یا که خیر، افراد تمایل زیادی به استفاده از آن دارند.
بمجرد گرفتن نان از دست نانوا، آن را بر روی توری آهنی جلوی درب نانوایی پهن کرده و پشت نان را بُرِس کِشی می کنند. این حرکت آنچنان جزئی از فرهنگ خرید نان شده است که هر کسی احساس نیازی جدی می کند که حتما به آن عمل مبادرت ورزد. حتی من بعضا شاهد بوده ام که صفی برای استفاده از فرچه نیز در کنار صف خریداران نان تشکیل شود.
مشاهده می شود که خریداران نان، نان های خریده شده را با وسواس عجیبی فرچه کشیده و هرگز حاضر نیستند که از حق خود برای برس کشی نان ها کوتاه بیآیند. همانطور که در بالا اشاره کردم، بسیار پیش می آید که در یک نانوایی فرچه ی مربوطه نه پرزی داشته و نه اینکه بهداشتی باشد که عملا استفاده از آن بی سود و بیشتر غیربهداشتی و مضر است اما افراد همچنان به این عمل مبادرت می ورزند.
من اسم این مقوله را “اثر فرچه ای” گذاشته ام. اثر فرچه ای دلالت کننده بر شبه حقی است که علت وجودی آن در گذر زمان متبدل شده و بهره گیری از حق مربوطه بیشتر به ضرر بهره مندان قضیه است تا به نفع آن ها. اگر بعنوان شهروند به حقوق قانونی خود نظری کوتاه افکنیم، متوجه خواهیم شد که اثر فرچه ای در بسیاری از آنان همچنان ساری و جاری است ولی عده ای با وسواس همچنان طالب استفاده از آنند…
مثلا حق مهریه که در ازدواج های سنتی ایرانی جایگاهی پررنگ دارد، بنوعی با همین اثر فرچه ای سر و کار دارد. خانواده ها تلاش بسیاری می کنند که از این حق برای دختران خود کم نگذارند، اما غافل از اینند که این مسئله عملا در حال تخفیف دادن شان وجودی فرزندانشان است، زیرا در بهترین حالت، فرزند آنان به یک کالای لوکس مبدل خواهد گشت.
……….
آخر سخن اینکه “اثر فرچه ای” تقریبا در بسیاری از جنبه های حیات اجتماعی – سیاسی آدمیان نفوذ کرده ولی متاسفانه کمتر عده ای به آن آگاهی کافی دارند… مواردی که در آن ها ما ظاهرا در حال بهره گیری از حقوق قانونی مان هستیم اما باطنا و در طولانی مدت مشغول ضرر رساندن و محروم ساختن بیشتر خودمان…
