محقق کیست؟! شاید شما بگوئید فردی که تحقیق می کند. این تعریف، یک تعریف فرهنگ لغتی است. تعاریف فرهنگ لغتی، کلیتی در رابطه با موضوع به دست می دهند اما ما را به جان مطلب نمی رسانند. من در این نوشتار به دنبال ارایه ی یک تعریف مفهومی از واژه ی محقق هستم. محقق فردی است که در رابطه با مسائل از نگاهی متفاوت نسبت به سایر آدمیان برخوردار است.
شاید عده ای باشند که تصور کنند محقق کسی است که در یک مرکز تحقیقاتی بعنوان کارمند مشغول به کار شده و طبق صلاحدید مرکز به انجام تحقیق در راستای کشف زوایای پنهان یک مسئله مبادرت می ورزد. این تعریف نیز یک تعریف عرفی و کلیشه ای از واژه ی مزبور است. در بالا اشاره کردم که داشتن نگاهی متفاوت یکی از فاکتورهای مهم در این مسئله می باشد. نگاه متفاوت یعنی داشتن توانایی نگریستن به پدیده ها بنحویکه تابحال کسی بدآن ها به آن شکل خاص توجه نکرده باشد.
محققین اصیل عمدتا محققین آزاد هستند. محقق آزاد کسی است که تحقیق را بخاطر نفس تحقیق به انجام رسانده و مهمترین دغدغه اش، گسترش دانش است و نه انجام وظیفه ی کارمندی! قطعا چنین محققی در مراکز مختلف تحقیقاتی از اقبال زیادی برخوردار خواهد بود، اما برعکس آن الزاما صادق نیست یعنی بودنِ صرف در مرکز پژوهشی دال بر محقق بودن کسی نمی باشد. هر پژوهشگری در بدو امر می بایست یک پژوهشگر آزاد باشد. هر زمان کسی بدین جایگاه رسید که فارغ از دغدغه های ثروت و شهرت حاضر باشد که زندگی خود را وقف چیزی بزرگتر از خود (در این مثال خاص، دانش) نماید، چنین فردی یک پژوهشگر آزاد است.
پس از رسیدن به چنین جایگاهی دیگر حقیقتا زیاد توفیری نخواهد کرد که فرد مزبور در کجا به چه کاری مشغول باشد، مثلا حتی می تواند برای ارتزاق کارگری کند. اما نهایتا این دغدغه ی فطری، دیر یا زود وی را به سمت ارایه ی کاری اصیل در حوزه ی تحقیقاتی مربوطه رهنمون خواهد ساخت. من شخصا بر این باورم که پیشرفت کلی جهان در تمامی ابعاد، مرهون وجود عده ای معدود پژوهشگر آزاد در بستره ی تاریخ تکامل بشر بوده است.
