پارانویا یا بیماری شک و گمان دارای دو شکل متفاوت و کلی است. این بیماری یا خود را همچون یک اختلال جدی روانی ذیل انواع روان گسیختگی ها (شیزوفرنی) نشان می دهد که نیازمند توجه ویژه ایست و یا اینکه بشکل خفیف در ساحت شخصیت فرد متجلی می گردد که البته در این نوشتار بیشتر شکل دوم این حالت مدنظر من است.
پیش از پرداختن به این موضوع، لازم به ذکر است که در رابطه با تمامی اختلالات مرتبط با شخصیت، قضیه تا حدودی به این صورت است که یک ناراحتی روانی از حالت حاد و در عین حال شدید تغییر ماهیت داده و بصورت مزمن و در عین حال خفیف در می آید که در این دست مواقع مسئله ی مزبور شکل یک اختلال شخصیتی به خود می گیرد.
بطور مثال اگرچه اختلال OCD با اختلال OCPD تفاوت دارد (اولی بیماری وسواس بوده و دومی اختلال شخصیت وسواسی است) اما این دو مورد ارتباطات بنیادین غیرقابل انکاری با یکدیگر دارند جوریکه با دقت بالایی می توان ادعا کرد که افراد دچار اختلال شخصیتی وسواسی معمولا از بیماری وسواس هم رنج می برند.
با عنایت به این مسئله، ارتباط تنگاتنگی بین اختلال شخصیت شکاک و بیماری پارانویا وجود دارد و این خیلی محتمل است که افراد دارای چنین اختلالی در شخصیت، در طولانی مدت دچار بیماری پارانویا نیز گردند.
یکی از جنبه های مهم پارانویا که قصد دارم بدآن اشاره کنم، مقاومت آن به درمان است. فرد مبتلا بخطا گمان می کند که توطئه ای علیه وی از سوی سایرین در حال رقم خوردن است و در نتیجه هرگونه مشاوره ای در راستای کمک به ایشان در عمل ناموفق می ماند زیرا که فرد گمان می کند که اعضای تیم درمان نیز بخشی از این بازی توطئه آمیز هستند.
شک و سوء ظن یک خصلت مثبت در راستای حفظ بقاست. این خصلت بتوسط انتخاب طبیعی در گونه ی آدمی انتخاب شده است که به شانس بالاتر بقای وی بیانجامد. در این اختلال متاسفانه مسئله ی شک و گمان بشکل کاملا بیمارگونه و افراطی فوران می کند. فرد حتی اگر در زمره ی باهوش ترین مردمان این جهان باشد، در اثر غریزه ی شک دچار حالات بسیار دگرگون و غیرواقع بینانه ی احساسی و شناختی شده و نمی تواند که درست را از نادرست تشخیص دهد.
بعنوان مثال «کورت گودل» که پس از ارسطو بزرگ ترین منطق دان تاریخ است، با این گمان که دیگران درصدد مسموم کردن او هستند، از غذا خوردن سر باز زده و در اثر گرسنگی جان سپرد.
همه ی افراد به درجاتی دچار گمان های بد بوده و گریزی از این مسئله نیست. آنکس که خطایی می کند، احساس می کند که دیگران بشکل متفاوتی به او نگاه می کنند و یا اینکه هر کسی که در حال پچ پچ کردن در تلفن و یا مشغول درِ گوشی حرف زدن است، بی شک مشغول لو دادن وی است.
بطور کلی هنگامیکه فرد از نظر شناختی دچار احساس تهدید بقاء گردد، میزان شک وی افزون می شود و در آنانی که از این مسئله (پارانویا) در رنج هستند، این غریزه ی شک بشکل کاملا بی رویه ای دچار فیدبک مثبت شده و با بیشتر شدنش مداوما بیشتر و بیشتر نیز می شود.
با در نظر داشتن این موارد، شایان ذکر است که ارتباطات اجتماعی این دست از عزیزان دچار بحران های جدی می شود زیرا که تحمل شک و گمان های راه و بیراه آنان برای اطرافیانشان ساده نبوده و همچنین اینکه خودشان نیز مایل به کم کردن رابطه با انسان های اطراف هستند زیرا بر این باورند که دیگران قصد آسیب زدن به آن ها را دارند.
در رابطه با شکل بیمارگونه ی پارانویا که از مصادیق روان نژندی ها بوده و فرد مبتلا از توهمات جدی و بعضا خطرناک در رنج بوده و ارتباط چندان واضحی با جهان واقع ندارد، دارودرمانی (داروهای ضد روان پریشی) یک واجبِ درمانی است. اما در رابطه با پارانویای مرتبط با شخصیت، روان درمانی های میان مدت و بلندمدت بهترین گزینه های درمانی هستند. روش های شناختی – رفتاری توامان با تلاش های فرد در راستای کمک به خویشتن، بهترین تکنیک های روان درمانه در این زمینه قلمداد می گردند.
متاسفانه اختلالات شخصیت به درجات زیادی سختی زندگی را افزایش می دهند و خودِ فرد مبتلا بیشترین رنج را در این موارد تجربه می کند. توصیه ی من به تمام آنانی که با این دست عزیزان در ارتباط نزدیک هستند فهم وضعیت ایشان در راستای کمک به آنهاست. مطالعه و آشنایی با این دست وضعیت ها برای اطرافیان این افراد ضروری است. درک وضعیت این انسان ها و تلاش در دامن نزدن به گمان ها و حتی توهم های غیرواقعی آن ها کمک بزرگی را در راستای بهبود وضعیت ایشان می کند.
سرآخر اینکه امید دارم که تمامی آنانی که غریزه ی ظن و شک و گمان های بد در آن ها بیش از انتظار فعال است، هر چه سریعتر روی خوش آرامش در زندگی پربار خود را تجربه نمایند…
12207 – 12205
