خنده رفتار بسیار منحصر بفردی است. در رفتارشناسی تکاملی نظریاتی در باب خنده از منظر علمی وجود دارد که من قصد ورود کردن به آن ها را ندارم. در اینجا قصد من ارتباط دادن بحث خنده با مسئله ی اخلاق است. در ابتدا ذکر این نکته لازم بنظر می آید که از منظر علم، خنده رفتاری انتخاب شده بتوسط فرآیند تکامل در راستای پالایش موجود (بیشتر آدمی) از یک سری هیجان های روانی است.
خنده انواع و اقسامی دارد. برخی خنده ها اخلاقی بوده و برخی دیگر را می توان خنثی و یا غیراخلاقی قلمداد نمود. ضابطه ی تفکیک این قسم خنده ها از یکدیگر تا حد بسیار زیادی منوط به اراده ی فرد مزبور می باشد. قطعا خنده های خنثی همگی خنده های غیرارادی هستند. هنگامیکه نمایشی کمیک را از نظر می گذرانیم در موقعیت هایی خاص مبتنی بر مدل های فکری و الگوهای شناختی خویش، رفتار خنده از ما سر می زند. شاید در آن موقعیت ها بیش از 80 درصد مردمان در وضع طبیعی بخندند.
این ها همگی خنده هایی خنثی هستند. خنده هایی شناختی که تا حد زیادی ریشه در عرف داشته و من قصد پرداختن به آن ها را ندارم. در عوض آن قسمی از خنده که یک خنده ی ارادی است، اینجا مد نظر من است. خنده های ارادی آن قسم خنده هایی هستند که بیش از آنکه برای پالایش شدن مجموعه ی ذهن – روان آدمی از هیجانی لحظه ای به کار افتند، در راستای انتقال پیامی به سایرین بشکل عامدانه ای رقم می خورند.
باز جا دارد تاکید کنم که قصد من همچنین پرداختن به مسئله ی خنده های مرضی (مثلا خنده های هیستریک غیرطبیعی، خنده های نابجا شیزوفرنیک و یا خنده های نمایشی) نیست. قصد من ارتباط مفهوم خنده و مفهوم اخلاق از خلال اراده ی آدمی است. بی شک اراده ی آدمی است که پای اخلاق را به مسئله ی خنده می گشاید.
همانطور که در بالا اشاره شد خنده های ارادی بیشتر مقولاتی از جنس زبان هستند تا رفتار (البته اگر نخواهیم بر سبیل رفتارگرایان افراطی زبان را یک رفتار بشری بدانی). خنده ی ارادی، یک سیگنال است، یک مدیوم برای انتقال یک مفهوم. خنده های ارادی مبتنی بر قصد و نیت عاملینشان می توانند برای مقاصد مثبت و منفی مورد استفاده قرار بگیرند.
فرض کنید که در موقعیتی برای تایید حضور دوستی در جمع به چهره ی وی لبخند بزنیم (در اینجا رفتار لبخندیدن را نیز قسمی خنده مدنظر خواهیم داشت)، این خنده یک خنده ی مثبت و اخلاقی است و از آن جهت اخلاقی است که می رود بر اساس اصل همذات پنداری با سایرین در آن ها احساسی را زنده کند که دوست داریم در خودمان بتوسط دیگری زنده گردد.
پس خنده برای تایید حضور دیگری یک خنده ی اخلاقی است. حال اگر برای تحقیر طرف مقابل و یا کاستن از اعتماد بنفس وی خنده ی خود را نثار کنیم، این خنده بی شک یک خنده ی منفی و غیراخلاقی است. خنده های غیراخلاقی معمولا علت های مختلفی در پس خود دارند: مثلا ایجاد رعب و وحشت در قربانی یک جنایت، یا خنده بر هر آنکسی که مورد ظلم واقع می گردد؛ مثلا خنده ی سربازان بر اُسَرا هنگامیکه ایشان را با لخت کردن بی حد و حصر در جلوی جمع تحقیر می کنند و نمونه های بیشمار دیگر… با این تفاصیل می توان خنده را یک ابزار برای تقویت عنصر پیام دانست.
خنده برای جلب رضایت، خنده برای اعلام مخالفت، خنده برای تلطیف شرایط، خنده برای چاپلوسی، خنده در حین کمک خواستن، خنده در حین بروز اشتباه سهوی، خنده برای آغاز یک رابطه، خنده برای انتقام عاطفی، خنده برای عذرخواهی، خنده برای به تمسخر گرفتن دیگری، خنده برای پر کردن خلاهای کلامی در حین یک گفتگوی تلفنی، خنده برای ساکت کردن طرف مقابل، خنده برای خوشحال کردن دیگری، خنده برای ناراحت و عصبانی کردن مخاطب و… این ها همگی مصادیقی از خنده های ارادی و یا همان خنده های زبانی هستند.
با این قسم خنده ها مسئولیت اخلاقی بر دوش ما خنده کنندگان قرار می گیرد و هم عامل خنده و هم ناظرین آن درگیر عوالم احساسی شده و دنیاهای متفاوتی را تجربه می کنند…
